Joan-Marc Leclercq
Vistula
Ací l’atz, la hemna, qu’arriba. Camina. Trepa sus la nèu, d’un pas assegurat. Ací entre Vistula e lo castèth de Wawel, ad aquesta ora, i pas gran monde que passan, de tot biaish. La pòdi pas mancar. Es coma una mena de rendetz-vos quotidian.
De luenh estant, vesi pas que son màntol blau deu còth negre, sas bòtas lusentas e sa chapka de perissa. Sentissi lo men còr pataquejar mès anar mès hòrt a cada metre que’s hè davant. E totun, dempuèi lo temps que nos vesèm, deverí estar acostumat. S’aprèssa.
N’èi pas jamès parlat aus autes gojats, aquestes pesugasses, de paur de m’amassar trufassas de las espessa au moment de’u parlar. La discrecion es una de las règlas d’aur de l’escaduda. Me boti sus son camin ende que tot aquò pareisha naturau. S’aprèssa.
Los autes, justament, son a devisar tranquillament e lo humòt espés deus alets s’enaira dens lo fred maitinau. Hèi com qui la vei pas arribar en tot espiar lo riu. Me freti las mans ende las escauhar. Segon lo ritme de sons passes, ralentís pas. S’aprèssa.
Ara es plan pròcha e los autes s’an pas mudat. De còrna d’uelh essagi d’evaluar lo temps que’u demòra abans d’arrivar per rapòrt ad aqueste que caleré a un aute gojat ende vénguer me hèr cagar. Es ací. L’espii. Dus uelhs blaus e clars se levan de cap a jo. Essagi d’aver pas la votz que tremola.
Sorrisi, mes pas tròp, qu’es pas permetut.
- Bonjorn, Damisèla, una pèça d’identitat, vos prègui.
Era, sense de’m tornar lo sorríser, com de costuma, sortís son dowód osobisty e’m l’apara. Hèi com qui lo remira. Me guardi l’alenada.
- Dziękuję, ca disi en tot tornar lo document.
S’aluenha en passar entre lo carri antisusmauta e lo camion policièr.
A deman, ça’m pensi …
Vacanças
Èi sèt ans e uei es lo jorn mès beròi de ma vida! Nos ne vam en vacanças! Quin astre!
E lo mès extraordinari de tot aquò, es que partissèm sus un gran vaishèth. Tota la familha: los pairs, la sòr e jo. I a lo quite toton, la quita tatà e tanben los cosinets que van dambe nosautes. Lo bonur de mas purmèras vertadèras vacanças. Vam traucar la mar, n’aurèi de causas de condar a la dintrada aus amics de l’escòla! Benlèu veseram daufins o raquins. Benlèu una serena …
Tanlèu arribat suu gran vaishèth, èi corrut de pertot com un hòu. Èi dejà tot visitat: lo pont, l’entrepont, mes non pas la sala de las maquinas, qu’i a un marin que’m n’a empachat. Aquò rai, soi tant content d’estar sus un vaishèth atau! Vau poder jogar aus pirates dambe la sòr, quitament s’es un drin tròp grana adara ende jogar dambe jo.
M’agradaré tant d’estar marin sus un vaishèth atau quan serèi gran!
La sirèna. Benlèu vòu díser que partissèm. Me’n vau rejúnher los autes que son totis contra la baranda a espiar lo cai s’aluenhar. Partissèm! Partissèm! Té, i a pas digun que parla, pas digun que brandís un mocader. La mair qu’es acoconada contra l’espatla deu pair. Sembla segotida per sanglòts o m’engani? Demandi a la sòr:
- Mamàn vòu dejà tornar o qué ?
M’espia en me hèr las cilhas.
- M’estonaré, que vam pas tornar.
Tornar pas de vacanças? Ginhèc! Benlèu vau demorar tota la vita en vacanças. Seré acabada l’escòla? Estosse vertat …
Espii la tèrra que’s hè en darrèr. La vila devath lo sorelh. Ensagi de conéisher nòste ostau o mon escòla, mes en balas. D’ací estant, comprengui pr’amor los grans, a Algièr, le disen "la blanca". Vertat qu’es beròia, nòsta vila.
Instruccions d'emplec
Atz crompat una hemna. Modèle: H25.
La societat Natura & Demografia vos merceja de l’aver balhat la vòsta hisança e d’aver causit lors produits.
Conselh important: Neurir la hemna au mensh tres còp lo dia. Ende la constitucion deus repaish, se pòt demandar a la hemna era medish.
Foncions màgers
Foncion sociala:
La vòsta hemna vos acompanharà tostemps e pertot dens los vòstes viatges e desplaçaments peu monde. Las hemnas de la nòsta mèrca son tostemps plan apelhadas e coneishen un pialat de causas sus fòrça subjèctes. Vos la poderatz hèr seguir dens taulejadas dambe mossuralha, artistas e intelectuaus.
Foncion domestica:
D’uei enlà, vos poderatz feniantejar suu canapè en tot espiar emissions pègas au finestron. H25 netejerà tot dens lo vòste ostau, quitament los salopèrs qu’averatz pas encara vists. End’aprestir los repaish, la hemna es ideaument concebuda.
Foncion sexuau:
Un còp de mès vaquí una escaduda deus produits Natura e Demografia. End’aquò, vos cau suenhosament seguir las instruccions d’emplec:
End’una hèita sexuala plan escaduda, cau esberir lo tesic en çò de la hemna, ed aquò es pas ganhat, pr’amor lo mecanisme es pas brica lo medish que non pas lo de l’òmi. Causir un lòc confortable, beròi e tranquille. A còps, podètz causir un lòc non pas costumèr ende cambiar un drin (casau public a l’escurada, ascensor estancat, veitura parcada en vila de nueit). Desapelhar a la hemna tot doç en tot bailinar cada part deu còs atau desaprigada. Aquera operacion se pòt esperlongar. Introdusir lo vòste ahar a plaser, après d’aver verificat que lo canau qui’u deu recéber es prèst. Se non pas, tornatz començar l’operacion.
Vos desiram adara bon temps en companhia de H25. Dambe los nòstes produits, la vita es mès simpla e mès agradiva!
Cinèma
Estosse la vita un filme american, seré fòrça mès aisida.
Purmèr, i auré braves e maishants, çò que simplificaré granament los rapòrts umans. Los braves serén de bon conéisher: beròis, aimables, harén pas que causas positivas end’ajudar los autes. Los maishants serén lèds, pas guaire amistoses, vestits de negre, risolarén pas jamès e harén tot çò que pòden ende hèr vàder las causas complicadas.
A còps un maishant seré encara mès maishant que non pas los autes e voleré vàder lo mèstre deu monde. Un brave, mès brave que non pas los autes, le n’empacharé e sauvaré lèu lèu la planeta.
Estosse un brave un Negre, seré totun lo purmèr dens la seria de las victimas d’un espaventable mostre sanguinari.
Lo monde diserén pas que frasas importantas e fòrça originalas. I auré tostemps una plaça ende garar la veitura davant la bastida on volètz anar. I auré tostemps nèu que caderé la nueit de Nadau e Jingle Bells tindaré per carrèras. Se pagaré pas jamès la nòta en sortir deu restaurant e i auré pas mès besonh d’anar aus comuns. I auré pas tanpauc besonh de dromir.
Vos ataquèssen una troperada de bandolèrs, ablatugat de trucs e patacs vos poderetz tornar quilhar sense d’aver besonh d’anar a l’espitau, dambe sonqu’un pichon riulet de sang en còrn de boca. Estosse una armada de Pèths Rojas, d’un còp de revòlver ne mataretz quate.
Au moment quan encontraretz l’Òmi o la Hemna de Vòsta Vita, seré pas possible de s’enganar, una doça musiqueta idonèa se vengueré hèr ausir. Solide vòste amor coneisheré trabucs a la debuta, mes que durarén pas qu’una ora e mieja.
E sustot, se caleré pas chepicar sus l’avenidor, que tot s’acabaré de plan. Los que s’aiman serén units ende totjorn e las injustícias serén reparadas coma cau.
THE END
Sharpa
I a un gojat que s’es desbrembat la sharpa en çò men. Ah, aqueths dròlles, son esparvolats sense cap ni cervèth e vòlen tornar hèr lo monde … Es pausada, atau, dambe negligèr sus l’esplena d’un cadierau deu salon. Pendilha, abandonada per son mèste, a l’espèra. Ça que là, aquò’s pas quina sharpa que sia. Se vei que lo tipe s’encuenta de sa mustra e’s vestís pas com lo purmèr pelharòt vengut. De seda, vos prègui, d’un blau escur dambe dessenhs geometrics discrets. Jo medish, a son edat, aurí tanben podut portar una tala sharpa. Es mon estile: de qualitat, mes pas cridassèr. Deu estar un gojat deus senats mes tanben un drin artista. Com jo. Cresi que va lèu tornar, benlèu tot desalenat, en tot se desencusar de’s l’aver deishada ací. Ah, los joens …! Com se ditz, quan atz pas nat cap, vos cau cambas. Bon, totun, èri jo medish drin tanben capleugèr e’m soi desbrembat fòrças atrunas en fòrça endrets diferents. Sustot en çò de gojatas! Quan la tornarà quèrrer, me trufarèi pas d’eth. Comprengui. A son edat, am tantas causas de hèr, tota una vita de bastir … Té, sabi pas perqué, mes i a una fòto d’eth suu bufet. Es beròi. A un pauc lo medish sorríser que lo qu’avèvi joen. Se’m sembla un drin. Poderé estar mon filh. Segon çò que’m ditz la serviciala, aquesta sharpa es ací qu’i auré dejà bèra pausa. Benlèu annadas. La vòu botar a tota fòrça dens l’armari, aquesta hemna. Jo ne vòli pas, que lo gojat va per segur tornar la vénguer prénguer. Sabi pas perqué, mes sentissi tendressa end’eth. Aurém, a çò que sembla, lo medish nom e la medisha data de naishença. Es pèc, mes aquò te harga ligams. Es partit, mes benlèu tornarà pas.
Preceptor
La comtessa, dauna Ludwika Skarbek, entrèc com un lambrec dens lo gran salon de son casteret de Żelazowa Wola, on l’esperava una pichona troperada de coneishuts de totis.
Après unas salutacions, se virèc de cap a una joenòta de vint ans vestida d’una rauba de crinolina ròsa. La comtessa parlava viste e hòrt au miei deu soalh de las charradisas.
- Justyna, que soi contenta que sias aquí! Te vau presentar lo navèth preceptor deu quau t’èi dejà parlat. Sabes plan, lo lorenc.
La joenòta le responoc pas que per un sorrisòt temeruc que deishava pensar qu’aquò l’estrambordava pas especialament, estant encara una d’aqueras mondanitat de mès, las que l’agradavan tan a la dauna. S’estimava mès longas passejadas peu parc en devisar dambe la comtessa que non pas aquestas mossurejadas e madamejadas de salon.
Lo preceptor navèth entrèc en se tirar lo capèth haut. Se sarrèc de la comtessa ende’u saludar. Quina persona presenta que sia qu’auré espiat ad aqueste moment la cara de la joena intendenta de la comtessa auré remercat còp sec un cambiament retrèit d’expression, un biaish discret d’escarcanhar los uelhs, un petit gèste hurtiu de la man end’ensajar de s’estruçar la cohadura e una bua desacostumada dens sas beròias ninas blavas d’uelh.
L’òme, plan haut e drin regde, se virèc de cap ad era. La comtessa les presentèc, mes semblava que degun l’escotava pas mès. Lo preceptor le hascoc un baisaman benlèu insistent. L’intendenta l’entercalhèc dens un francés que mestrejava de plan. Sas gautas rosegèn tant per tant.
- Encantada de’vs conéisher, Sénher Szopen. Pani Skarbek m’a parlat de vosautes fòrça sovent, e m’a laudat vòstas qualitats.
- Vòste francés es particularament bon, Damaisèla Krzyżanowska, mes se’m pòdi perméter, generalament, dens una frasa en francés, mon nom se ditz meslèu Chopin, mes me poderatz díser Nicolas.
Viatge
Sèm los ausèths. Sèm liures. Lo Viatge es una part màger de nòsta vida. Migram capvath lo monde. Una sason dens una part deu glòbe, la dusau dens una auta part. Viatjam entre las vaths verdas deus hauts huelhatges umides e las planas rotjas poscosas de tèrra seca. Entre los dus: lo Viatge.
Tot comença per un sentit estranh, una mena de frèbe. Lo vent fred nos anóncia que lo moment de l’envolada va lèu arribar. Minjam fòrça end’aver pro gualhardèr pendent lo Viatge. E l’ora deu Viatge arriba enfin. Aperats per una fòrça desconeguda, nos amassam au cèu, volants en cercs nervioses entre los crums. E lo moment de l’encaminada sona, causit per una volontat misteriosa. Volam.
Seguissèm elements de totis que’ns condusissen. Los camps magnetics de la planeta nos hèn com una alèa d’àrbers suu costat deu camin. Les sentissèm, nos muishan la direccion. Los de nosautes que viatjan de nueit son ajudats per las estelas que’us ensenhan amistosament com anar. Lo rapòrt entre totis los elements de la Natura son lavetz perfèits. Sentissèm la rotacion de la vòuta celèsta. Los rais deu sococ indican lo camin. Uns de nosautes utilizan lor poder de flairada. Quitament hauts dens lo cèu las aulors de la tèrra nos tòcan e, en tot marmusar, descriu l’incresibla fòrma deu paisatge terrèstre.
Mentretant, uns òmes se pòrtan la man au front ende’ns espiar. Los autes s’avisan pas de nosautes e cuentejan com de costuma. D’autes, los mès tarribles, nos atenguen, amagats, e ensajan de’ns tuar. Sovent imitan nòste piulet ende’ns atirar e nos tirar dessús dambe lor baston de huec.
Quan arribam a la mira deu Viatge, pesam pas guaire. I perdèm totas nòstas fòrças.
Aquò rai, i a pas que lo Viatge que vòu díser quicòm.